De maan is het dichtstbijzijnde en bekendste hemellichaam. We weten redelijk veel over de maan, want in totaal hebben er immers 12 mensen op het maanoppervlak rondgelopen gedurende 6 Apollomissies. Astronauten plaatsten tijdens die missies allerlei meetapparatuur, namen bodemstalen en voerden diverse waarnemingen uit. De maan werd ook bezocht door onbemande ruimtetuigen en is bovendien goed waarneembaar vanaf de aarde. Ondanks alle wetenschappelijke kennis die de mensheid heeft vergaard over dit nabije hemellichaam, blijven er feiten waarvan we verrast opkijken. Hieronder 10 interessante weetjes over de maan.
De Grote Smak
NASA/JPL-Caltech
De bekendste theorie over het ontstaan van de maan is deze van de ‘Grote Smak’ of, in het Engels, ‘the Big Whack’. Volgens deze theorie werd de maan ‘geboren’ uit de botsing van een planeet, die ongeveer de afmetingen had van van de planeet Mars, met onze aarde. De Grote Smak vond zo’n 4,6 miljard jaar geleden plaats, vlak na het ontstaan van de zon en ons zonnestelsel. De enorme hoop gruis en verdampt gesteente die deze botsing tot gevolg had, bleef miljoenen jaren lang als een wolk rond de aarde cirkelen. Uiteindelijk koelden de bestanddelen af, klonterden samen en vormden de maan.
De aarde laat de maan opkomen
De maan komt elk etmaal op in het oosten en gaat onder in het westen, maar niet steeds op hetzelfde tijdstip. Dit is louter het gevolg van de rotatie van de aarde om haar eigen as. De aarde roteert in oostelijke richting. Daarom worden hemellichamen zoals de maan, de zon en de sterren eerst zichtbaar in het oosten om uiteindelijk in het westen onder de horizon te verdwijnen. De maan draait voortdurend rondjes om de aarde. Elke 29,5 dagen heeft ze een rondje voltooid. Dit is de reden waarom de maan elk etmaal 50 minuten later opkomt en soms alleen ’s nachts of alleen overdag te zien is.
De maan heeft geen donkere kant
Er wordt weleens beweerd dat de ‘achterkant’ van de maan, die we vanaf de aarde niet kunnen zien, altijd donker is. Dit is niet het geval. De achterkant van de maan ontvangt evenveel zonlicht als de zijde van de maan die naar de aarde gericht is. De maan heeft exact dezelfde tijd nodig om één keer om haar eigen as te roteren en om één rondje om de aarde te draaien. Dit is de reden waarom we vanaf de aarde steeds dezelfde zijde van de maan zien.
Een veel kleinere zwaartekracht
Op de maan weeg je maar ongeveer 1/6de van wat je op aarde weegt. De maan is een veel kleiner hemellichaam dan de aarde, met als gevolg een veel geringere zwaartekracht. Daarom zie je de astronauten van de Apollomissies grote sprongen maken op de maan. Er liggen overigens nog steeds twee golfballen op het maanoppervlak, tijdens de Apollo 14-missie kilometers ver weggeslagen door astronaut Alan Shepard. Het zijn de verst weggeslagen golfballen aller tijden.
De maan lijkt niet altijd even groot
De baan van de maan om de aarde is niet perfect cirkelvormig. Het is een elliptische baan. Dit betekent dat de maan soms dichter bij de aarde staat en soms wat verder weg. Het verschil bedraagt zo’n 40.000 kilometer. Wanneer het volle maan is, lijkt de maan daarom niet altijd even groot. Als ze het verst weg is van de aarde, lijkt ze een beetje kleiner. Staat de maan zo dicht mogelijk bij de aarde, dan lijkt ze 14% groter en 30% helderder dan gemiddeld.
Hemellichaam met een pokdalig gezicht
Het oppervlak van de maan ziet er zwaargehavend uit. Het is bijna één grote aaneenschakeling van inslagkraters. Het ging er blijkbaar ruig aan toe miljarden jaren geleden, vlak na de vorming van het zonnestelsel. Zowel de aarde als de maan ondergingen toen een nooit gezien ‘bombardement’ van allerlei rotsblokken en puin uit de ruimte. De maan bezit geen atmosfeer en weinig of geen vulkanisme, dus alle inslagkraters zien er nu nog steeds hetzelfde uit als miljarden jaren terug. Het laatste grote bombardement zou 4 miljard jaar geleden hebben plaatsgevonden.
Maanbevingen
De seismometers die de Apolloastronauten op de maan achterlieten, toonden aan dat er op de maan bevingen voorkomen. Niet zo sterk als de aardbevingen op aarde, maar toch. Deze maanbevingen, die ontstaan op een diepte van tientallen kilometers onder het maanoppervlak, zouden veroorzaakt worden door de aardse zwaartekracht die voortdurend aan de maan ‘trekt’. De gegevens die de seismometers uit het Apolloprogramma opleverden, worden tot op de dag van vandaag onderzocht om meer kennis op te doen over de interne structuur van de maan.
De getijden op aarde veroorzaakt door de maan
De getijdenwerking op de zeeën en oceanen van de aarde wordt veroorzaakt door de maan en in mindere mate door de zon. De zwaartekracht van de maan ‘trekt’ aan het wateroppervlak van aardse zeeën en oceanen als deze naar de maan toe gericht zijn. Het is dan hoogtij op deze plaatsen. Precies aan de tegenoverliggende kant van de aarde vormt er zich dan ook hoogtij. Wanneer de maan, de zon en de aarde in één lijn staan (bij volle maan en bij nieuwe maan), ondervindt de aarde de gecombineerde zwaartekracht van maan en zon. Het is dan springtij. De invloed van het springtij is het hoogst wanneer de maan het dichtst bij de aarde staat.
We raken onze maan stilaan kwijt
Onze maan neemt stilaan maar zeker afscheid van de aarde (al duurt dat nog wel een paar miljard jaar). Elk jaar verwijdert de maan zich ongeveer 4 centimeter van onze planeet. De maan steelt een beetje van de rotatie-energie van de aarde om zich in een hogere baan te nestelen. Toen de maan werd gevormd 4,6 miljard jaar geleden, bevond ze zich op een afstand van slechts 22 500 kilometer van de aarde. Nu bedraagt die afstand al 450 000 kilometer.
Intussen vertraagt ook de rotatiesnelheid van de aarde. De verwachting is dat over enkele miljarden jaren, de aardse ‘dag’ ongeveer 40 keer zo lang zal duren.
O ja, zijn we trouwens wel echt op de maan geweest?
